عمار یاسر در میان محدود شیعیان امام علی(ع) بود. او از یاران نزدیک امام علی(ع) و از جمله نخستین شیعیان آن حضرت بود. عمار در کنار سلمان، مقداد، ابوذر از نخستین شیعیان دانسته شده‌اند که در زمان پیامبر(ص) بدین نام شناخته شده و آن هنگام به شیعیان علی ع شهرت داشتند.
«عمار بن یاسر بن عامر»، کنیه‌اش ابویقظان، و هم پیمان بنی‌مخزوم بود.نسب عمار به خاندان عنس بن مالک از قبایل قحطانی و ساکن یمن می‌رسد. یاسر پدر عمار در جوانی به مکه آمد و در آنجا اقامت کرد و با ابوحذیفه که از بنی‌مخزوم بود، پیمان بست. مادر عمار نیز سمیه، دختر خباط بود که از نخستین مسلمانان و نیز اولین زن شهید زن اسلام بوده است.
عمار و پدر و مادرش از پیشینیان در اسلام بشمار می آمدند. بر طبق روایتی، وی بعد از سی و چند نفر مسلمان شد و بنابر روایتی دیگر، یکی از هفت تن مسلمان نخست بود.عمار، برادرش عبدالله، پدرش یاسر و مادرش سمیه، بلال، خَبّاب، و صُهَیب، به دست قریش به شدیدترین شکل شکنجه شدند تا از اسلام روگردان شوند. سمیه و یاسر در اثر این شکنجه‌ها جان دادند. آن‌ها نخستین شهدای اسلام بودند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
به قلم: هادی انصاری
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مشرکان، عمار را نیز مجبور به ناسزاگویی به پیامبر(ص) کردند اما پیامبر اکرم(ص) عذر او را پذیرفت و به او فرمود اگر دیگربار نیز مجبورش کردند، چنین کند. در پی این ماجرا بود که این آیه نازل شد: مَن کفَرَ بِاللَّهِ مِن بَعْدِ إِیمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُکرِ هَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمَانِ ترجمه: هر کس پس از ایمان آوردن خود، به خدا کفر ورزد [عذابی سخت خواهد داشت ] مگر آن کس که مجبور شده [ولی ] قلبش به ایمان اطمینان دارد.)
بنابر برخی از گزارش‌ها، عمار از جمله مهاجران به حبشه بشمار می آمده است.
عمار در هنگام مهاجرت پیامبر به مدینه توفیق داشت که خود را در میانه راه به آن حضرت رساند و در محله قبا در ساخت مسجد قبا همکاری داشت.وی در مدینه از صحابه ویاران نزدیک پیامبر اسلام بود و ودر میان یارانی بود که در تمام غزوات پیامبر ص شرکت داشت.
در هنگام بستن پیمان برادری میان مهاجرین و انصار توسط از سوی رسول خدا ص ، وی برادر دینی حذیفه بن یمان گردید.
روایاتی از پیامبر اسلام(ص) در فضایل عمار نقل شده است؛ از جمله اینکه آن حضرت فرمودند بهشت ، مشتاق علی، عمار، سلمان و بلال است.
همچنین از پیامبر(ص) نقل شده است که فرمود: عمار با حق است و حق با عمار، عمار گرد حق می‌چرخد هرجا که باشد، و قاتل عمار در آتش است.
عمار یاسر در میان محدود شیعیان امام علی(ع) بود. او از یاران نزدیک امام علی(ع) و از جمله نخستین شیعیان آن حضرت بود. عمار در کنار سلمان، مقداد، ابوذر از نخستین شیعیان دانسته شده‌اند که در زمان پیامبر(ص) بدین نام شناخته شده و آن هنگام به شیعیان علی ع شهرت داشتند. بعد از رحلت پیامبر(ص)، وی در حمایت از حضرت علی(ع)، از بیعت با ابوبکر سرباز زد. عمار در زمان خلیفه سوم از جمله مخالفان خلیفه بود و در اعتراضات علیه او شرکت داشت. در زمان خلافت حضرت علی(ع) از همراهان آن حضرت بود و در جنگ صفین در رکاب امیرالمؤمنین(ع) جنگید و به دست لشکریان معاویه شهید شد. پیامبر(ص) در حدیثی شهادت وی به دست گروه باغی (شورشگر) را از پیش اطلاع داده بود.
در دوران خلافت عمر فرماندار شهر کوفه و فرمانده سپاه مسلمانان در این شهر شد. در دوران فرماندهی او بود که جنگ نهاوند روی داد و بخشی از مناطق داخلی ایران فتح شد. اما بعد از چندی از این منصب عزل شد. منابع تاریخی علت عزل وی را به روشنی بیان نکرده‌اند و برخی گزارش‌ها از نارضایتی مردم و درخواست آنان از عمر برای عزل عمار خبر داده‌اند. علت این اعتراض‌ها به روشنی ذکر نشده است؛ در یکی از این گزارش‌ها اعتراض مردم به ضعف عمار و بی‌اطلاعی وی از سیاست نسبت داده شده است.لیکن بنا بر روایات تاریخی متقن ، علت برکناری او ،مخالفت شدیدش با خلیفه دوم بوده است.
در زمان خلیفه سوم مشاجراتی شدید میان وی و عمار درگرفت. یکی از این موارد اعتراض عمار به تبعید ابوذر غفاری به ربذه بود که به مشاجره شدیدی بین عمار و عثمان انجامید و عمار به دستور عثمان به سختی کتک خورد. عثمان قصد داشت عمار را از مدینه تبعید کند اما با اعتراض بنی‌مخزوم و امام علی(ع) از این کار منصرف شد. برخی گزارش‌ها، ماجرای برخورد، مشاجره و ضرب و شتم عمار را، زمانی دانسته‌اند که او و سایر کوفیان به شراب‌خواری و بی‌قیدی ولید بن عقبه که از سوی عثمان حاکم کوفه بود، اعتراض کردند. گزارش دیگر، ضرب و شتم عمار را زمانی ذکر کرده است که عمار به نحوه تقسیم بیت المال از سوی عثمان اعتراض و به این سخن خلیفه که نحوه مصرف بیت‌المال را از اختیارات خود می‌دانست، انتقاد کرد.
عمار در ماجرای شورش بر عثمان با معترضان همراهی داشت. او در مصر به معترضان پیوست و در مدینه در محاصره عثمان شرکت داشت.
عمار یاسر از طرفداران خلافت علی(ع) بود. پس از کشته شدن خلیفه دوم و ماجرای تشکیل شورای تعیین خلیفه، در گفتگویی با عبدالرحمن بن عوف ،به او توصیه کرد علی(ع) را انتخاب کند تا مردم دچار تفرقه نشوند. بعد از کشته شدن عثمان، عمار از جمله افرادی بود که مردم را به بیعت با علی(ع) دعوت می‌کردند.
وی در حکومت امیرالمؤمنین(ع) در جنگ‌های جمل و صفین شرکت داشت. در جمل، فرمانده سمت چپ لشکر امام(ع) بود. و در روز سوم جنگ صفین نیز فرمانده لشکر امام(ع) بود.عمار قبل از جنگ جمل، به کوفه رفت و موفق شد سپاهیانی از کوفه را به امام علی ع ملحق کند. عمار از جمله کسانی بود که پس از اتمام این جنگ، عایشه را به بصره بردند و مراقب وی بودند.
عمار در جنگ صفین در صفر یا ربیع الثانی سال ۳۷ق به شهادت رسید. پس از شهادت عمار، امام علی(ع) بر او نماز گزارد. عمار هنگام شهادت، بیش از نه دهه از عمر خویش را سپری کرده بود.
شهادت عمار در جنگ صفین به دست سپاهیان معاویه، همواره از عوامل سرزنش معاویه و یکی از دلایل حقانیت امام علی(ع) در این نبرد دانسته شده است. دلیل این مسئله، شهرت حدیثی از پیامبر(ص) بود که بیان می‌کرد کشندگان عمار، گروهی باغی (یعنی گروه خارج از اطاعت امام عادل) هستند.
گفته‌اند که خزیمه بن ثابت، در جنگ جمل و صفین حاضر شد ولی شمشیر از غلاف بیرون نیاورد ولی در جنگ صفین هنگامی که دید عمار به دست لشکر معاویه کشته شده گفت: اکنون گروه گمراه برای من مشخص شد و شروع به جنگ در رکاب امام علی(ع) کرد تا اینکه به شهادت رسید.
از عمار پسری به نام محمد باقی ماند که وی نیز در علم حدیث دانش فراوان داشت و دختری به نام ام حکم داشت.
قبر عمار یاسر در محل شهادتش در استان رقه در سوریه قراردارد. زیارتگاه شهدای صفّین شامل عمار یاسر، اویس قرنی وأبی بن قیس، در جنوب شرقی شهر رقه و در فاصله حدود یک کیلومتر از ساحل رود فرات قرار دارد.
«این مقبره در سمت راست باب علی علیه‌السلام است. چند سال پیش به اهتمام جمهوری اسلامی ایران ،بر فراز مقبره عمار یاسر ، گنبدی مرتفع از بتون و سیمان ساخته شد وحرم ورواقی گسترده و با سقفی بلند، بر آن بنا گرددید».
در این زیارتگاه، قبور چند تن از شهدای صفّین، شامل عمار یاسر، اویس قرنی و ابی بن قیس است. بنای زیارتگاه تا پیش از سه دهه اخیر تنها شامل دو اتاق محقّر و کوچک بر روی قبر هر یک از عمار یاسر و اویس قرنی بود، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به توصیه امام خمینی و با موافقت حافظ اسد، رئیس جمهور وقت سوریه، زمین زیارتگاه خریداری و در آن اسکلت و چارچوب بنای زیارتگاه ساخته شد، بنای زیارتگاه دارای صحن مستطیل وسیعی بود که در‌یرامون آن، رواق ها، اتاق‌ها و سالن‌هایی با کاربری اداری و مذهبی در دو طبقه قرار داشت. تمام نماهای خارجی بنا و صحن، با سنگ‌های سفید رنگ و نیز تزئینات کاشی کاری پوشیده شده و زیبایی خیره کننده‌ای به آن بخشیده بود.
زیارتگاه عمار یاسر در غرب صحن و زیارتگاه اویس قرنی در شرق صحن واقع است و بنای هر دو به یک شکل و دارای گنبد با کاشی‌های آبی رنگ و مناره مرتفع بود. در بیرون از ضلع شرقی صحن، زیارتگاه ابی بن قیس قرار دارد که دارای گنبدی کوچک‌تر از زیارتگاه‌های عمار و اویس بود.»
در ۲۱ رمضان سال ۱۴۳۴ق/ششم مرداد ۱۳۹۲ش، همزمان با شب‌های قدر، گروه‌های تکفیری در سوریه که کنترل استان رقه را به دست گرفته بودند، با حمله خمپاره‌ای به حرم عمار یاسر و اویس قرنی، صحن آنرا تخریب و با شلیک پیاپی موشک به دیوارهای حرم، بخش‌هایی از آن را منهدم ساختند.
در ۶ فرودین ۱۳۹۳ش/ ۲۴ جمادی الاولی ۱۴۳۵ق گروه تروریستی تکفیری داعش با کارگذاشتن مواد منفجره، دو مناره مقبره عمار یاسر و اویس قرنی را تخریب کردند. داعشیان در مرحله بعد، در ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۳/ ۱۵ رجب ۱۴۳۵ق این زیارتگاه را به طور کامل تخریب کردند.
منبع: ابنا
