کلید حل تمام مشکلات جوامع اسلامی شناخت جایگاه فاطمه است؛ مهم ترین نماد وحدت جمع شدن به گرد وجودی فاطمه است.
حجت الاسلام امیرعلی حسنلو، استاد سطوح عالی حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه در یادداشتی که در اختیار شفقنا قرار داده، به بیان جایگاه و منزلت حضرت فاطمه (س) پرداخته و آورده است: «واقعیت این است که درباره تبیین جایگاه علمی و معنوی حضرت زهرا (سلام الله علیها) کاستی و قصور فراوان هست؛ علت این قصور جهات و علل مختلف دارد؛ یک علت مسائل جانبی است که نباید به آنها پرداخت حواشی سیاسی که از اول تاریخ اسلام و تاریخ نگاری اسلام سبب شده است در این قضیه سانسور و در نتیجه کوتاهی شود؛ در حالی که تبیین تاریخ بدون تعرض به دیگران و توهین برای رسیدن به حقایق وظیفه اهل دانش و محققان هست؛ بیان گزارشها و تجزیه و تحلیل آنها در روشنگری نسل حاضر و کاستن از مشکلات و آسیبهای جهان اسلام و مسلمانان و بالا بردن معرفت و آگاهی آنها ضروری است؛ تبیین سیره فاطمی و جایگاه حضرت در میان مسلمانان را باید ظرفیت و فرصتی برای رسیدن به حبل و ریسمان الهی قلمداد کرد؛ قصور و اشتباهات دیگران در گذشته را باید اینگونه جبران نمود؛ در همین جا از علمای اهل سنت در خواست دارم که حول محور فاطمه دختر رسول الله (صلی الله علیه وآله) بدون توهین به دیگران با برگزاری گفتمان ها و ارائه آثار علمی به جهان اسلام و مسلمانان حبل و ریسمان الهی چنگ بزنید تا مسلمانان از مشکلات فعلی خلاص شوند؛ دست استعمار وقتی از سر مسلمانان کوتاه می شود که قدر فاطمه شناخته شود؛ کلید حل تمام مشکلات جوامع اسلامی شناخت جایگاه فاطمه است؛ مهم ترین نماد وحدت جمع شدن به گرد وجودی فاطمه است.
آنچه در قرآن و روایات و سیره نبوی(ص) و منابع اسلامی درباره جایگاه معنوی و علمی فاطمه زهرا (سلام الله عليها) وارد شده است نظیر ندارد؛ تبیین شان فاطمه از نظر معنوی به زبان قاصر بنده و دیگر نویسندگان کاری بس دشوار است؛ اما این نوشته ها به جهت توسل و تاسی و بیان گوشه هایی از آنچه در منابع نقل شده است می باشد؛ اگرچه در تاریخ نگاری و حدیث نگاری اسلامی در این باره قصور فراوان وجود داشته است؛ بر اساس آنچه موجود و گزارش شده رتبه حضرت بسیار بالا و نیازمند تبیین با استفاده از تحلیلهای علمی است؛ در منابع گزارش شده که وقتی فاطمه (س) وارد محضر رسول الله می شد برای او بلند می شد و به طرفش می رفت؛ تنها این جمله اگر به خوبی تبیین شود با درک عظمت معنوی رسول الله و نبوت و جایگاهش در هستی گوشه ای از عظمت معنوی و جایگاهش در اسلام برای جوامع اسلامی و مسلمانان روشن می شود. این رفتار پیامبر (ص) با فاطمه را نمی توان به عواطف فرزند و پدری خلاصه کرد. چون پیامبر (ص) فرزندان دیگری نیز داشت؛ نزول آیاتی از قرآن و سوره کوثر در شان فاطمه (س) نیز گوشه ای از این عظمت معنوی است.
از آن جهت که فاطمه (س) مادر ائمه (ع) است و این ظرفیت معنوی بالا را داشته است که ام الائمه و در این جایگاه باشد نیز گوشه ای دیگر از عظمت معنوی آن حضرت است.
بر خی از دانشمندان اهل سنت به جهت توجه به رتبه معنوی و جایگاه علمی حضرت پس از بررسی اقرار به عصمت و بلندي مقام و عظمت ايشان نموده و به مکتب اهل بیت (علیهم السلام) علاقه مند گردیده و در این باره کتاب نوشته اند؛ نمونه اش کتاب «با نور فاطمه هدايت شدم» نوشته عبدالعظيم حسن سوداني، ترجمه، سيد حسين محفوظي است.
حضرت فاطمه زهرا (سلام الله عليها) صاحب ولايت کبري است. يعني همان طور که ایمان به نبوت وامامت لازمه نجات وسعادت است ، ایمان به ولایت وجایگاه فاطمه نیز در همان رتبه معنوی وانکار ولایت او مخل تکامل ایمان است.
آيات و روایات متعددی در قرآن در مورد جایگاه حضرت زهرا (سلام الله عليها) وجود دارد که به چند نمونه اشاره می شود؛
۱- آیه تطهیر
يکي از آیاتی که می توان در باره عظمت معنوی و عصمت حضرت زهرا (سلام الله عليها) و اهل بیت (علیهم السلام) استناد نمود این آیه است «انما يريد الله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت و يطهرکم تطهيرا» «خدا چنين مي خواهد که رجس (هر آلايش) را از شما خاندان نبوت ببرد و شما را پاک و منزه گرداند».
بزرگان از مورخان و محدثان اسلامی، معتقدند که اين آيه در حق اهل بيت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در منزل امّ سلمه، و در حق پنج تن آل عبا نازل شده است و هيچ يک از زنان پيغمبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ داخل اين قضيه نيست، و اين مطلب از مسلمات است. وقتي که اين آيه نازل شد، پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و علي ـ عليه السلام ـ و فاطمه ـ سلام الله عليها ـ و حسنين ـ عليهم السلام ـ زير عباي پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بودند که «ام سلمه» مي خواست زير عبا برود، ولي پيامبر فرمودند داخل نشود (و أنت في خير) «تو بر خير و نيکي هستي» ولي اين آيه مخصوص ما پنج تن است. ۱۷ نفر از صحابه از جمله، انس بن مالک، ابن عباس، ابوهريره و…، اين روايت را نقل کرده اند. علاوه بر آن ۳۰۰ نفر ديگر نيز اين روايت را به همان ترتيب و با ذکر اين که محل نزول آيه خانه «ام سلمه» بوده است، نقل کرده اند، که به طور تفصيل در کتاب «الغدير» شرح آن آمده است. پيغمبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ ، براي اثبات و روشن شدن حقيقت امر، کار بسيار جالبي کرده است که ۹ نفر از صحابه آن را نقل کرده اند، به اين شرح که بعد از نزول اين آيه، حضرت رسول اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ هر روز (تا زمان وفاتش تقريبا)، هنگام خروج از منزل که براي اقامه نماز صبح به مسجد تشريف مي برد، قبل از نماز صبح به در خانه حضرت صديقه ـ سلام الله عليها ـ مي آمد و مي فرمود: «السلام عليکم يا اهل البيت، انما يريد الله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت و يطهرکم تطهيرا». پس با توجه به مطالب فوق، جاي هيچ گونه ترديدي نيست که حضرت صديقه طاهره ـ سلام الله عليها ـ نيز از مصادیق کامل آیه تطهیر است.
از جمله رواياتي که در شان و جایگاه معنوی فاطمه (س) که مورد قبول فريقين «شيعه و سني» مي باشد نه دیگر زنان، اين است که خود «ام سلمه» که سرآمد زن هاي پيغمبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ است، مي گويد: من از پيغمبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ پرسيدم که اين آيه تطهير در شأن کيست؟ حضرت فرمود: درباره من، علي، فاطمه و حسنين است و تو مشمول اين آيه نيستي. لذا ام سلمه اقرار مي کند: ما همسران پيامبر، مشمول اين آيه نيستيم. اگر اين آيه شريفه، مشمول زنان پيغمبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بود، بر خی از زنان حضرت که که در تاریخ سبب بروز حوادثی بودند، به این حدیث و آیه استناد می نمودند. در منابع و مناظرات علمی که بوده است به این موضوعات پرداخته شده است.
۲- آیه ذوی القربی (اهل بیت ونزدیکان)
یکی دیگر از آیات که درباره رتبه معنوی حضرت است آیه مودت است که خداوند تصریح فرمود به پیامبرش که به مردم بگو من از شما به جهت نبوتم مزد و پاداش نمی خواهم بلکه مودت اهل بیتم را به شایستگی به انجام برسانند« قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى». از مصادیق مودت سزاوار اطاعت مردم از روش و فرمایش اهل بیت (ع) است که باید از اهل تاریخ و مسلمانان پرسید نسبت به مودت زهرا (س) که در منابع تفسیری اهل سنت تاکید شده است که فاطمه و فرزندانش مصداق این آیه هستند ؛ باید پرسید آیا ملت اسلام به خوبی دریافتند اهل بیت (ع) در چه رتبه ای هستند و چگونه مودت و علاقه خود را به نزدیکان رسول الله بروز داده اند؟ آیا پس از پیامبر (ص) آنگونه که قرآن فرمود عمل شد؟ ملت اسلام و نسل حاضر از مسلمانان باید این حوادث را به خوبی تحقیق بررسی نمایند.
در منابع تفسیری اهل سنت است که از رسول الله پرسیدند منظور از ذوی القربی چه کسانی هستند؟ حضرت به صراحت فرمود فاطمه و فرزندانش. آیا مسلمانان به این سفارش به خوبی عمل کرده اند؟ اگرچه درباره حکمت و فلسفه این سفارش هم اگر تامل شود به سود جوامع اسلامی است. اگر به آیه مودت و آیه تطهیر ملتزم و عامل و پای بند بود! گرفتار معضلات کنونی و برادر کشی و فتنه هایی چون داعش نمی شدند و طعمه استعمارگران نبودند؛ بنابر این اگر پیامهای قرآن در این آیات به خوبی دریافت و عمل می شد به سود ملت اسلام بود.
۳- سوره انسان
آیات و سوره دیگر که در شان فاطمه (س) و خانواده آن حضرت نازل شده است؛ سوره انسان و آیات شریفه این سوره است ؛« يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ يَخافُونَ يَوْماً كانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيراً وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْكِيناً وَ يَتِيماً وَ أَسِيراً»؛ در این آیه نیز ایثار و اخلاص در راه خداوند از جمله ویژگی های ممتاز همسر و فرزندان فاطمه (س) که محور این ایثار آن حضرت است شمرده شده است؛ این سیرت فاطمه نیز الگو بخش برای همه انسانهاست. نام سوره انسان، موضوع و پیام سوره، معرفی انسان ممتاز و سرمشق برای جوامع انسانی است. علمای اهل سنت نیز به این امتیاز فاطمه (س) و خانواده آن حضرت تصریح نموده اند. (حسکانی، در شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج۲، ص: ۴۰۸؛ ثعلبی، در الكشف و البيان عن تفسير القرآن، ج۱۰، ص: ۱۰۲ ؛ سیوطی، در تفسیر خود الدر المنثور في تفسير المأثور، ج۶، ص: ۲۹۹؛ قرطبی، در الجامع لأحكام القرآن، ج۲۰، ص: ۱۳۴-۱۳۱ ؛سمرقندی، بحرالعلوم، ج۳، ص: ۵۲۶ )
۴- سوره کوثر (فاطمه تجلی همه خوبی خوبی ها)
این سوره به پیامبر(ص) بشارت می دهد که خداوند خیر کثیر یعنی برکت پایان ناپذیر را به تو داده است؛ این سوره وقتی نازل شد که یکی از نابخردان درباره حضرت سخن ناصواب گفت و حضرت را به خاطر داشتن دختری چون فاطمه مقطوع النسل نامید و این بینش جاهلی بود که قرآن پاسخ این فرهنگ و بینش جاهلی را با نزول سوره کوثر در شان فاطمه برای پیامبر (ص) و به پیامبر تسلی و اطمینان داد که نسلی بابرکت از همین دختر برای تو بوجود آید که تمام خیرات و نیکی ها در او جمع است، او تجلی زیبایی ها وخوبی هاست؛ تمام نیکی ها در نسل فاطمه است و یکی از مصادیق خیر کثیر، شناخت جایگاه فاطمه (س) و اطاعت و مودت و پیروی از دستورات فاطمه و فرزندانش است؛ فرزندان فاطمه و نسل او پس از ائمه(ع) سادات هستند که نیکی های آنان برای همه محسوس و ملموس است؛ امام خمینی (ره) و رهبر انقلاب و مراجع تقلید دیگر که از سادات بوده اند در دوره غیبت کبری، خدمات آنان و آثار علمی و تمدنی آنها جلوه هایی از آن خیر کثیر است که قرآن از آن سخن گفته است.
ب)نمونه هایی از روایات:
۱- ناراحتی فاطمه معیار ناراحتی خداوند
روايات زیادی در شان معنوی و در تبیین منزلت حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ وارد شده است که به چند نمونه اشاره می شود؛ گفتار رسول اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در مورد اينکه: «ان الله تبارک و تعالي يغضب لغضب فاطمه، و يرضي لرضاها» «خداوند خشم مي گيرد براي خشم فاطمه، و نسبت به خرسندي او خرسند مي گردد». این روایت نیز جایگاه رفیع و منزلت معنوی بی مانند فاطمه را که به آن رتبه در مقام اطاعت پروردگار رسیده است را بیان می نماید.
فاطمه کسي که خشمش به معني خشم خداوند است، جز حق عملي نمي کند و از او خطايي سر نمي زند، و براي يک لحظه ميل به باطل ندارد وجود او تجلی حق است، بنابراين خشم او: نمايانگر حق است و در واقع اين حديث، بر اين دلالت مي کند که زهرا ـ سلام الله عليها ـ جايگاه بزرگي دارد که صرفا با عقل مادی قابل درک نيست.
۲- فاطمه هم وزن قرآن
روايات دیگری که جایگاه و منزلت اهل بيت فاطمه (عليهم السلام) را تبیین می نماید که مورد قبول فريقين (شيعه و سني) است؛ حديث ثقلين است. پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: «من در ميان شما چيزي را بر جاي مي گذارم که آن را داشته باشيد هرگز گمراه نمي شويد، کتاب خدا و عترت اهل بيتم که از هم جدا نمي شوند تا اينکه کنار حوض بر من وارد شوند». استدلال به حديث چنين است که، کسي که از قرآن جدا نمي شود و از او دور نمي گردد، به معني آن است که کاملا همانند قرآن، باطل از پيش او و از پشت سر به سراغش نمي آيد. و اگر احتمالي هر چند بسيار اندک از جدايي اهل بيت ـ عليهم السلام ـ از قرآن وجود مي داشت، حضرت رسول اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در کلام خود بر جدا ناپذیر بودن ایندو تا زماني که در کنار حوض بر من وارد شوند تاکید نمی کرد.
این روایات در منابع تاریخی کهن اهل سنت از جمله ابن سعد در الطبقات الكبرى، ج۲، ص:۱۵۰؛ مقدسی در المعرفة و التاريخ، ج۱،ص:۵۳۶ و ابن کثیر در البداية والنهاية، ج۵،ص:۲۰۹؛ مقریزی در إمتاع الأسماع، ج۶، ص:۱۳؛ در منابع تفسیری همچون: اندلسی در البحر المحيط في التفسير، ج۱، ص: ۲۴ و تفسير القرآن العظيم (ابن كثير)، ج۷، ص: ۱۸۵و و نیشابوری در تفسير غرائب القرآن و رغائب الفرقان، ج۲، ص: -۲۲۵۲۲۱ و سیوطی در الدر المنثور في تفسير المأثور، ج ۲، ص: ۶۰ از منابع حدیثی معتبر اهل سنت، مانند کتاب سنن ابن ماجه و دهها نفر از صحابه گزارش نموده است؛ ثعلبی نیز الكشف و البيان عن تفسير القرآن، ج۳، ص: ۱۶۳و..به این حدیث تصریح نموده اند که فاطمه نیز بعنوان عترت یکی از ثقلین و هم وزن قرآن است؛ حرمتی که پیامبر (ص) برای فاطمه (س) می نمود همچون حرمت قرآن بود.
۳- فاطمه بهتر ین بانوی دو عالم
روایت دیگر که رسول الله (ص) درباره جایگاه رفیع معنوی فاطمه فرمود: فاطمه بهترين زنان دو عالم است، افضل از همه بانوان جهان از مقام عصمت كبري برخوردار بود، و از هر حيث نسبت به بانوان جهان برتري و الگوي زنان بعد از خود است «فاطمه سيدة زنان عالمين است».
۴- فاطمه (س) همتای علی (ع) در علم و منزلت
چنانكه در روايات فراوان آمده است، حضرت زهرا تنها بانويي بود كه در شأن همسري اميرمؤمنان بود و اگر علي نبود براي زهرا كفوي نبود، اين روايت و روايتهاي ديگري كه در منابع حديثي درباره مقام و فضيلت حضرت زهرا آمده است همه نشانگر اين است كه اين بانو فضايل و مقام معنوي و علمي بسيار بالايي داشت. از نظر علمي در حدّي بود كه ساير ائمه در آن درجه قرار داشتند، اگر آن بانو همكفوي غير از علي نداشت؛ اين حقيقت بيانگر عظمت علمي حضرت زهرا (س) است. از امام صادق ـ عليه السلام ـ نقل شده كه سؤال فرمود: آيا مي دانيد تفسير كلمه «فاطمه» چيست؟ راوي گويد خير مولايم مرا به تفسير آن آگاه فرماييد؛ فرمود يعني كه شرّ و بدي در وجود او راهي ندارد و اگر براي همسري اين بزرگوار علي نبود تا قيامت كسي همشأن ايشان نمي شد. مقام علمي و معنوی آن حضرت نيز چونان علي(ع) بعد از پيامبر سرآمد تمام بشريت است.
۵- علم او علم لدنی
اگرچه روزگار او پس از رسول الله چنان تیره شد که مجال تجلی علمش نبود؛ با توجه به آنچه از معرفت و معارف الهی به دست رسیده از جمله چند خطبه و گوشه هایی از علوم آن حضرت جایگاه علمیش معلوم است چنانکه در این باره فرزندش فرمود، (الله لقد فطمها الله تبارك و تعالي بالعلم و عن الطمث بالميثاق) ترجمه: خداوند آن نور را از علم مملو ساخت و از ناپاكيهاي زنان در عالم منع كرد و مبرا نمود.
«به خدا سوگند خداوند متعال آن حضرت را به قدري در علم وسعت و ظرفيت داد كه از علم بشري بي نياز نمود و هرگز نيازي به آموختن از ديگران نداشته باشد زيرا پدرش اولين معلم اسلام است و آخرين پيامبر است كه خداوند او را با دين كامل و كتاب آسمانيش به سوي بشريت فرستاد».
همچنانكه علي مي فرمود: «بپرسيد از من از هر چيزي كه نمي دانيد و از هر چيزي كه مي خواهيد زيرا كه در اين سينة من علومي انباشته شده كه از پيامبر فراگرفته ام و همواره دنبال مردمي هستم كه لياقت داشته باشد، تا آن را به آنها بياموزم. فاطمه نيز از اين مقام رفيع علمي برخوردار بود، چون همشأن با علي در تمام فضايل معنوي و علمي بود، اگر ما به خطبه آن حضرت كه دربارة دفاع از ولايت كه در مسجد ايراد فرمود خوب تأمل كنيم خطبه اش را همسنگ خطبه هاي اميرمؤمنان خواهيم يافت.
مرحوم مجلسي دربارة تفسير حديث امام باقر ـ عليه السلام ـ كه فرمود: «…فطمها الله بالعلم…» می فرماید: به سيب كثرت علم از جهل بريده شد و به قدري علم دارد كه جهالت هرگز در آن راه ندارد و از آغاز آفرينش برخوردار از علوم رباني شده بنابراين با توجه به اينكه آن حضرت تنها دختر پيامبر اكرم بوده است كه فرزندانش امامان معصومي چون حسن و حسين هستند كه هر يك معدن و مخرن علوم الهي بودند و در حضور آن بانو تعليم و تربيت ديده بودند.
از طرفي آن بانو تنها هم شان اميرمؤمنان(ع) بود و از هر جهت خصوصاً از جهت علمي و همچنين يازده امام معصوم كه وارث علم الهي هستند، فرزندان آن حضرت هستند و تمام آنها به فضائل آن حضرت تصريح كرده اند و آن حضرت در تمام فضائل با آنها شريك است و آنها وارث علم فاطمه (س) هستند كه مصحف فاطمه به آنها رسيد.
فاطمه تربیت شده و متصل به معدن علم که رسول الله است بود از طرفی او باامیر مومنان که باب شهر علم بود همدم بود.
درباره جایگاه معنوی و علمی حضرت چند حدیث از موسوعه آیه الله انصاری زنجانی خوئینی که عمری در راه تدوین این اثر گرانبها زحمت کشید و یکی از منابع مهم تبیین جایگاه حضرت فاطمه (س) تبیین نمود ارائه می شود:
۱- في حديث عمار في علم فاطمة عليها السّلام بما كان و بما هو كائن و بما لم يكن إلى يوم القيامة؛ در حدیثی ذکر شده که تمام آنچه در گذشته وآینده رخ داده و می دهد را به فاطمه یاد دادند.
۲- إعطاء اللّه عشرة أشياء لعشرة من النساء: التوبة لحوا …، إلى قوله: و العلم لفاطمة عليها السّلام.ده چیز را خداوند به ده نفر از زنان اختصاص داده است و علم را به فاطمه.
۳- إعطاء النبي صلّى اللّه عليه و آله كربة لفاطمة عليها السّلام و أمرها بتعلّم ما فيها. پیامبر مجموعه که در آن علومی بود به فاطمه داد و فرمود آن را فرا بگیر
۴-كلام أبي البركات بأن فاطمة عليها السّلام عالمة و هي مدينة العلم. ابوالبرکات گفته است که دانش در اختیار فاطمه و او شهر علم است.
۵- كلام الإمام الصادق عليه السّلام في مصحف فاطمة عليها السّلام: أنه إخبار جبرئيل عن أبيها و مكانه و إخبارها بما يكون بعدها في ذريتها، و كان علي عليه السّلام كاتبه، فهذا مصحف فاطمة عليها السّلام.
سخن پایانی
شناخت جایگاه فاطمه برای مسلمانان و ملت اسلام به جهت بر خی از مسائل ناشناخته مانده است. بر بانوان مسلمان جهان اسلام، بعنوان یک وظیفه سزاوار است، در فرصتهای مختلف به تبیین و معرفی شخصیت آن حضرت، به بانوان بشریت معرفی نمایند تا امکان دسترسی و الگو گیری از حضرت برای همه فراهم آید و پس از این زمینه شناخت و ظهور فرزندش و وعده الهی محقق شود، تا نقش زنان در آماده سازی و تربیت انسانهای فرهیخته برای زمان ظهور فراهم آید و این مهمترین نقش و وظیفه ای است که زنان می توانند در عصر انتظار ایفا نمایند؛ براین اساس یک بعد و یکی از ارکان مهم نجات و سعادت جوامع بشری که ارتقا و توسعه فرهنگی جوامع بشری است به ایفای درست و کامل نقش زنان بستگی دارد. بنابراین زنان از منظر بینش اسلامی نقش مهمی در عصر انتظار وظهور دارند که نباید مورد غفلت واقع شود؛ چنانکه اگر خطبه های فاطمه (س) به خوبی تببین و شناخته شود از طرفی تربیت درست فرزندانش که در راه اعتلای کلمه توحید و حفظ اسلام نثار جان نمودند به خوبی شناخته گردد روشن می شود که نقش آفرینی بانوان در جامعه اسلامی بسیار مهم است ؛ لذا زنان جامعه اسلامی باید به جایگاه و نقش فرزندآوری و تربیتی خود در این زمینه توجه بیشتری و اهتمام بیشتر و بهای بیشتر دهند.
