مروری بر کهن ترین اشعار فاطمی از قرن نخست تا قرن هشتم هجری

( قسمت چهارم: دعبل خزاعی، قرن دوم هجری)

نویسنده: مسعود بسیطی

آنگاه که کرّوبیان ندای لَولاک لَما خَلَقت الاَفلاک[1] شنیدند دانستند که جملگی ریزه خوار خوان رحمت عالمیانند. اما به گاهی که ندای لَولا فاطمه لَما خَلَقتُکُما[2] برخاست پی بردند که فاطمه ام ابیها و سرّی است عظیم که همه خلق از شناخت و معرفتش دور و بریده شده اند.[3] فاطمه حقیقت «لیله قدر» است.[4] لیله ای که اگر خدای جلیل معرفتش را به حبیب خود عطا نفرموده بود، رسول اعظم نیز، شامل «و ما ادریک ما لیله القدر» بود.

فاطمه ام ابیهاست،[5] مادر و ریشه پدر! آن هم پدری چون صاحب مقام لولاک. مادرْ ریشه همه خوبی هاست. مادری چون ام ابیها که محبوبه خداست. رضایتش رضایت حق و غضبش غضب خداست.[6] کوثر رسول است و اُمّ الائمه بتول. شفیعه روز جزاست[7] برای همه محبانش و هم او فاطمه است؛ چرا که تمامی دوستانش بریده شده از آتش دوزخند.[8] پدرش حبیب خداست و مادرش سلام داده شده خدا خدیجه غَرّاست.

نخست مادح فاطمه خداست. سپس جبراییل و آنگاه ستوده شده خدا محمد (ص).

جایگاه سِرُ الله الاعظم فاطمه؛ چنان رفیع بود که به فرموده صادق آل محمد: هیچ پیامبری به مقام اولوالعزمی نرسید، جز با اقرار به افضلیت فاطمه و قبول ولایت او و فرزندانش بر خود.[9] بدین منوال در طول تاریخ افراد بسیاری با تبعیت از خدا و رسول در مدح فاطمه اشعاری در جایگاه رفیع سِرالله الاعظم سرودند. اما متاسفانه به دلیل بغض کسانی که خدا بر ایشان مغضوب علیهم است و حسادت حاسدانش در طول تاریخ بسیاری از اشعار فاطمی از میان رفته و به دست ما نرسیده است.

اینک به عنوان انجام وظیفه برآن شدیم ذریعه ای از اقیانوس لایتناهی مقام فاطمی جاری سازیم و با قطره ای از اقیانوس مدایح و اشعار فاطمی، شبنمی بر جان تشنه محبان و خدمتگزاران فاطمه و فرزندانش نهاده باشیم.

در این مقاله تلاش شده تا اشعار یافت شده در مدح و محبت بانوی عالمیان از قرن نخست تا قرن هشتم هجری به ترتیب همراه معرفی مختصری از شاعران فاطمی در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد. باشد تا رضایت قلب مقدس این مادر غریب را جلب نماید و مرهمی بر جان خسته یگانه وارث و منتقمش مهدی موعود عجل الله فرجه الشریف باشد.

"اَللّهم عَجل فَرجه وَ سهّل مَخرجَه"

دعبل شاعر شهیر و معاصر با امام کاظم و امام رضا (علیهما السلام) ضمن اشاره به مساله شفاعت اهل بیت (ع) و از جمله زهراى مرضیه (س) در قیامت براى مومنان، چنین تصریح مى کند:

شَفیعى فى القیامه عِندَ ربىّ               محمّد وَ الوَصى مَعَ البتولِ

وَ سِبطا اَحمَد و بَنو بَنیهِ                      اولئک سادَتى آلُ الرسولِ

شفیع [و واسطه بخشش من] روز قیامت نزد پروردگارم، محمد (ص) و وصى او [امام على] و زهراى بتول هستند. همچنین دو نوه پیامبر [حسن و حسین (ع)] (و فرزندان فرزندان پیامبر که سروران من و آل رسول هستند.[10]

وی در قصیده پر سوز و گدازش که به تائیه کبرا مشهور است درباره مظلومیت فرزندان زهرا مى سراید:

أ فاطِم لَو خَلَت الحُسین مَجدلا              وَ قَدماتَ عَطشاناً بِشطّ فُراتِ

اِذنَ لَلطمت الخَدّ فاطِمُ عِنده                 وَ إجرَیتَ دَمعَ العَین فى الوَجناتِ

أ فاطِمُ قومى یَابنِه اَلخیر وَ اندُبىِ           نُجومُ سَماواتِ بِإرضٍ فَلاه ...

اى فاطمه! اگر حسینت را مجسم مى کردی که در خاک و خون افتاده و بر لب نهر فرات تشنه جان داده، گونه خود را به سیلى نیلى مى کردى و اشک از دیدگان بر چهره روان مى ساختى. اى فاطمه! دختر خوبیها! برخیز و بر ستارگان آسمانى که به صحرا فرو افتاده اند ناله سر کن.[11]

[1]بحار الانوار، ج 16، ص 405 و ج 71، ص 115.

[2]بحار الانوار، ج 43، ص 65.

[3]همان، ج 43، ص 65.

[4]همان، ج 43، ص 65.

[5]همان، ج 43، ص 19.

[6]الأمالی، جزء 1، صفحه 383.

[7]همچو مرغی که دانه برچیند / دوستان را جدا کند زهرا: بحارالانوار، ج 8، ص 51.

[8]همان، ج 43، ص 16.

[9]عوالم العلوم، ج 11، ص 161.

[10]مقاله تابش زهرا (س) در آینه شعر عربى / نرگس گنجی به نقل از دیوان دعبل، ذیل حرف لام.

[11]همان به نقل ازدیوان دعبل بن على الخزاعى، ص 135

منبع: mohammadivu.org